Thursday, September 16, 2010

MINAM ITNA


By: Rev. Dr. Mang Do Thang [ PUZO NEWS-Hawm 37]May 11, 2008


Minam khanto na ding veina tawh Global Zo Organization (GZO) kipawlna ih nei ta vua kipah huoi ka sa mama hi. Tami kipawlna ang pien thei na ding mukholna (Vision) nei makai teng tungah zong lungdam ka ko nuom hi. Mukholna (Vision) pen mihonpi khat a hi sih leh mimal khat in "a phawkhah lo vuh kisapnate (unconscious needs) tung tawn in "ei hun vun" cia awging tawh ang kiho lovang vun hlabil tawh za a, lainatna tawh hunopna hi" ci lei huom pen in ka um hi.Tami GZO pen ih minam it pawl khat in koima sawl koima ciel vawt lo a, Zo tate phawkhahlo aki taangsapnate vuh hlamit tawhmu in, hlabil tawh za a, ang phot khiet vuh ci lei ki khiel lo ding hi. Tami GZO tung tawn in ih minam ki lapsang na ding a nei a teng sep ding in lunggulhna ka nei hi.
1. I HINA KEPCINGNA(Retaining our identity)ZO i hina (Identity) pen ih kepcing sih leh ih mansuo thei ding hi. Kawlgam tangthu sung a minam gol khat na hi ngai Pyu minam te in a ngaina, a kam leh a tangthu te a kepcing lo zieh vun tu in a minam vuh mangthang in minam dangte valtumna (assimilation) thuoh in a omna leh a ngeina mel ki thei nawnlo hi. Minam hina ih mansuo lo na dingin a nei a thute kepcing kul hi.(a) Sisan leh haam (blood and tongue) Tuhun ciengin pupa tenna khuota pan in nuntat ol-deuna khuopi te ah ih teng vua thupha golpi hi ci thei ding hinapi namdang te ngaina leh haam in ei valtum ding zongh patau huoi mama zel hi. Minam khat eisuohsah (identifying factor) pen sisan (blood) ahi vangin ei gawmton (unifying factor) pen pienpi haam (tounge) a hi zaw hi. Ih sisan akibah vangin ih haam akibah sih leh khat le khat ih kithuoton na ding hamsa pai lien hi. Kawl te khat in ih haam hing zangh leh ih it tuom pai lenlon hi. Ih tate in ih Zo haam ang thei sih le minam dangte tawh ki thuo nuom hing sa in kiteen kipina (inter-marriage) ang om in minam itna zong ang kiem pai lien ding hi. Immigration department te thubulphu (motto) ah "lei valh in minam mang thai lo in, mi valh in minam mang thai hi" ci pen thuman ahi hi. Ei Zote pen micitawm te (minority) ih hi vua ih lai, ih kam ih ngaina ih kepcing sih leh a sawtlo in ih mangthaap thei ding vuh hi. Tua zieh in minam it nu le pa te'n ih tate Zozi, Zopasal ih sui sah ding vua, inn sungah zong Zo haam ih zah sah ding vuh kisam hi.(b)Ih tangthu, ih lai leh ih ngaina (our history, literature & culture)Ih Zo tangthu midangte gielte man ih sa sih a, eimahaw in lah ih giel vanuh sih vuh hi. A tawpsa kum (3) kiim in mi khat in mi dang gielh khat pansia in Zote pienna thu ang giel pen zuou bulompi a hi lam ih thei vua ih thangpaai ma ma ciet vuh hi. Leitung ah tangthu man pen tam khol lo a, a tam thei thei gelh ding beh ki sam ka sa hi. France galkapmaang Napolean in “Taangthu ih ci pen zuou bulompi a man bang a, sanna a hi hi” (History is a set of lies agreed upon) a ci ma bang in koima tangthu a man lien om lo a, a tawpna ah a tam giel pen pa a aman tangthu (authentic history) ang suoh lel ding hi. Tua zieh in mite gelh manlo cia ih phun phun sang in eima hawn ih tangthu giel ciet vai. Kumpi te in thukizahna (media) pen thukizahna (media) ma tawh le do kia ding hi a ci bangin ih Zo'te tangthu man te leh thei huoi tuom tuom te tulai tah thu kizahna (media) a thupi pen a ih nei Puzo news sung ah ih suo sah zo den ding vuh ki sam hi. Zo kici popo in Zokam leh Zolai ang thei na ding zong ih sep pieh ding ki sam hi. Zo haam Zokam kisinnuomte a ding in Kawlgam a kikhen ih Zo Laisiengtho (Thuciemtha) sim ding hoi pen ding hi. A zieh pen a tel nop mama tulai Zohaam (Today’s Zo Version) tawh ki tei hi a, tulai Kawlgam a om khangtha te'n simha a sah, India lam a kikhen Zo Laisiengtho te bangin a hamsa taangkam (archaic word) kizang lo hi. Tua ban ah ih Zo ngaina te a hi ki teen kipina, gal aih sa aihna leh ih ngaina laam (traditional dance) tuom tuomt lai ah ih koi banah ih tu ih ta te te thei ding in video recording bawl a kepcing ding zong ki sam hi.
2. PILNA SINNA (Education)Minam thupi ih suo na ding in ih pil masah ding ki sam hi. Tulai in pilna thupi kisa nawnlo in sumsui in gamdang ah ih ki thawi mang ta vuh hi. Pilna pen sumsui sumzonna ding beh hi lo hi. Pilna pen Greek kam in paideia ki ci-a, Latin kam in humanitas in na kilet hi. A khietna in “mi picing khat suosahna” (the formation of the human person) ci na ahi hi. Pilna in mi picing khat suo na ding a ki sam siemna, gamtat luheeh, om dan khawldante sinna a hi hi. 1990 kim a ki pan tuni dong pen ih gam ah nuntatna hamsat zieh in leitung mun tuom tuom ah Zo'te ki thethaang hun (Zo diapora period) ci thei ding a hia, ih mipil tampi te’n ei nuasie in mipilsupna (Braindrain) tampi hing om hi. Ahivangin tami kum zalom (21) pen “thu kizah baih pilna hun” (information technology age) a hi zieh in mundang a ki thethaangih mipilte pilna computer online tawh gawmtuokiana (braingain) ih bawl thei ta hi. Tua a hi leh mun tuom tuom a ki thethaang Zota te in ih pilna leh ih neisa te tawh ih minam ih puo thei na ding in “Zo Kithethaangte Kizopna” (Zo Diaspora Network-Zo.D.net) khat nei a, e-mail, g.talk, fax te banah a kisap leh “video tawh thukikupna (video conferencing) te na ngawn nasia tah a ih zah ding ki sam hi. Ih sep masah ding (priority)pen in Zo mite a ding “Education Foundation” bawl in sum nei lo laipil Zo tate pilna sang sin sah in domto lei ih minam ki tawi sang zopan beh ding hi. India gam Hyderabad Business School leh India Institute of Technology sangpite zong tuipi gal a om India mite hanciemna tawh ki phut a hi hi. Gamdang a om Zo'te in zong ih nuasia a tul gamlei ah ih mi ih sa te khanto na ding na tampi sem lei, a tulsa ih zogam hing nosuoh kia in Zo tate guolnua guolmaa ih ban thei pan ding vuh hi. Dr. Martin Luther King, Jr in “Mang khat ka nei hi” (I have a dream) a ci ma bangin kei sun mang in zong “Singta gam pan vaibang hawm siem Sien vontawi Zo ciin le tuoi ten Sien tawh kop in pienpi laizom te omna pupa gamlei paa bang hing zem va’n, laizom Zo vontawite kil bang khangin, guol tawh tan bang kim na vai ee” Zo tate, hanlungciem, mapangton, khangto diemdiem vai.

No comments:

Post a Comment